လြပ္လပ္စြာေရြးခ်ယ္ခြင့္ (လင္း၀ံသ)

လူဟာ မိမိၾကိဳက္ႏွစ္သက္တဲ့အရာကို လြပ္လပ္စြာေရြးခ်ယ္ျပဳလုပ္ႏိုင္သလား၊ ဒါမွမဟုတ္ လြပ္လပ္စြာေရြးခ်ယ္ခြင့္မရွိဘဲ မိမိအစိုးမရတဲ့ အတိတ္အေၾကာင္းတရားေတြက သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းတဲ့အတိုင္း အခါခပ္ သိမ္း မလြဲမေရွာင္သာ ျပဳလုပ္ေနရသလား။ 

ဒီျပႆနာဟာေရွးပေ၀သဏီကာလမွစျပီး အေနာက္ႏိုင္ငံပညာရွင္မ်ား အျငင္းပြားခဲ့တဲ့ျပႆနာ တရပ္ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီျပႆနာကို ရႈျမင္သံုးသပ္တဲ့ေနရာမွာ ပညာရွင္ေတြဟာ အယူအဆႏွစ္မ်ိဳးကြဲေနၾက ပါတယ္။ ပထမတမ်ိဳးက လူဟာ လြပ္လပ္တယ္၊ မိမိကံၾကမၼာကို မိမိဖန္တီးႏို္င္တယ္။ မိမိအလိုဆႏၵအတိုင္းျပဳမူလုပ္ကိုင္ႏိုင္တယ္လို႔ ယူဆၾကပါတယ္။ 

ဒုတိယတစ္မ်ိဳးကေတာ့ ပထမအယူအဆကို ပစ္ပယ္ျပီး လူဟာ မလြပ္လပ္ဘဲ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ အေၾကာင္းတရားေတြရဲ႕သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းတဲ့အတိုင္းခံရတယ္၊သူရဲ႕အျပဳအမူေတြဟာအဲဒီအေၾကာင္းတရားေတြက
ဖန္တီးတဲ့အျပဳအမူမ်ားသာျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့အယူအဆကိုလက္ခံထားၾကပါတယ္။ 

အေနာက္တိုင္းသားအခ်ိဳ႕ဟာ Determinism (သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းခံ၀ါဒ)ကို လက္ကိုင္ထားၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ Free to Choose (လြပ္လပ္စြာေရြးခ်ယ္ခြင့္)ဆိုတာမရွိဘူးလို႔ ယံုၾကည္ထားၾကတယ္။ ဒီေဆာင္းပါးမွာ အဲဒီလိုလက္ကိုင္ယံုၾကည္ထားတဲ့၀ါဒေတြကို ျမတ္ဗုဒၶရဲ႕ ကမၼ၀ါဒရႈေထာင့္ကေန ႏႈိင္းယွဥ္ျပီး လူဟာ လြပ္လပ္စြာေရြးခ်ယ္ခြင့္ရွိ မရွိဆိုတာကို တင္ျပေဆြးေႏြးမွာပါ။

Determinism ဆိုတာ လူဟာ မလြပ္လပ္ဘဲ အမ်ိဳးအမ်ိဳးေသာအေၾကာင္းတရားေတြရဲ႕ျပဳျပင္မႈကို ခံရတယ္၊ သူ႔ရဲ႕အျပဳအမူေတြဟာ အဲဒီအေၾကာင္းတရားေတြက ဖန္တီးတဲ့ အျပဳအမူမ်ားသာျဖစ္တယ္။ အဲဒီ Determinism ဆိုတဲ့ အယူအဆမွာ Fatalism (ၾကမၼာ၀ါဒ)၊ Predestination or Predeterminism (ကံၾကမၼာဖန္တီးမႈ၀ါဒ)နဲ႔ Determinism ရဲ႕ဆန္႔က်င္ဘက္ျဖစ္တဲ့ Indeterminism (ျပ႒ာန္းျခင္းမခံရတဲ့၀ါဒ (သို႔မဟုတ္) အပဓာန၀ါဒ)တို႔ ပါ၀င္ၾကပါတယ္။ 

                     
Fatalism ဆိုတာ ၾကမၼာ၀ါဒ၊ ဒါမွမဟုတ္ အၾကြင္းမဲ့ျပ႒ာန္းခံ၀ါဒ၊ သို႔မဟုတ္ ၾကိဳတင္စီစဥ္ခံ၀ါဒလို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ ဒီ၀ါဒရဲ႕ အယူအဆမွာ လူတေယာက္ဟာေသေန႔ေစ့ရင္ေသဖို႔၊ေသခ်ိန္ၾကရင္ေသဖို႔ ၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းခံရျပီးသားျဖစ္ပါတယ္။ 

ဒါ့အျပင္ဘယ္အခ်ိန္မွာေအာင္ျမင္မယ္၊ဘယ္အခ်ိန္မွာက်ရႈံးမယ္၊ဘယ္အခ်ိန္မွာခ်မ္းသာမယ္၊ဘယ္အခ်ိန္မွာဆင္းရဲမယ္စတဲ့ဘ၀ျဖစ္ရပ္ေတြဟာလည္း လူတစ္ေယာက္အတြက္ ၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းျပီးသားျဖစ္ပါတယ္။ 

ဒါေပမဲ့ Fatalismကို ၾကမၼာ၀ါဒလို႔ဆိုေပမဲ့ အဲဒီကံၾကမၼာကို ဖန္ဆင္းရွင္၊ တန္ခိုးရွင္ေတြက ဆုတ္ကိုင္ထားတယ္လို႔ယူဆတဲ့ ၀ါဒီေတြလည္း ရွိေနၾကျပန္ပါတယ္။ သူတို႔အလိုအရ လူသတၱ၀ါေတြအေပၚ ၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းျခင္းအမႈကိုျပဳလုပ္သူမွာ ဖန္ဆင္းရွင္၊ တန္ခိုးရွင္ျဖစ္တယ္လို႔ ယူဆျခင္းပါပဲ။ အဲဒီလူေတြရဲ႕ အယူအဆ၀ါဒေတြကိုလည္း Fatalism လို႔ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ 

အိႏၵိယႏိုင္ငံမွာရွိခဲ့တဲ့ အခုလည္းရွိေနတဲ့ ဂ်ိန္း၀ါဒီေတြဟာ ၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းျခင္း အယူ၀ါဒကို လက္ခံ ၾကသူေတြပါ။ ဒါေပမဲ့ ဖန္ဆင္းရွင္၊ တန္ခိုးရွင္ကိုေတာ့ လက္မခံပါဘူး။ ကံၾကမၼာကသာ လူသတၱ၀ါေတြကို ၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းတယ္လို႔ ယူဆၾကပါတယ္။ ေသေန႔ေစ့လို႔ ေသရျခင္းနဲ႔ အျခားဘ၀ျဖစ္ရပ္မွန္သမွ် အတိတ္ ဘ၀ကံေၾကာင့္သာျဖစ္ရတယ္လို႔ ယူဆၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဂ်ိန္း၀ါဒီေတြရဲ႕ အယူအဆဟာ Fatalism နဲ႔ေတာ့ ထပ္တူမဟုတ္ပါဘူး။  

အဲဒီလိုၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းရာမွာ Something နဲ႔ Someone ဆိုတဲ့ ႏွစ္ခုက ၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းတယ္လို႔ ယူဆၾကပါတယ္။ Something ဆိုတာ ဖန္ဆင္းရွင္၊ တန္ခိုးရွင္နဲ႔မဆိုင္ပါဘူး။ တစံုတရာ ဒါမွမဟုတ္ တစံုတခုကျပ႒ာန္းျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ ကံဆိုတဲ့နိယာမ၊ ၾကမၼာဆိုတဲ့ စည္းမ်ည္းၾကီးက လူသတၱ၀ါေတြရဲ႕ အေကာင္းအဆိုးကို ၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းထားျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ Someone ဆိုတာကေတာ့ တစံုတေယာက္က ၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းျခင္းအမႈကို ျပဳလုပ္တယ္လို႔ လက္ခံယူဆျခင္းပါပဲ။ ခရစ္ယန္ဘာသာမွာ ထာ၀ရဘုရားသခင္၊ အစၥလာမ္ဘာသာမွာ အလႅာရွင္၊ ဟိႏၵဴဘာသာမွာ ျဗဟၼာ၊ ဂ်ဴးဘာသာမွာ ရာေ၀စတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ေတြက လူေတြ ကို ၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းထားျခင္းျဖစ္ပါတယ္။

Fatalism ၀ါဒဟာ လူေတြရဲ႕ အေကာင္းအဆိုးကို တစံုတေယာက္က ၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းတယ္လို႔ ယူဆ တာေၾကာင့္ Someoneမွာ အက်ံဳး၀င္ပါတယ္။ ဂ်ိန္း၀ါဒကေတာ့ၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းျခင္း၀ါဒကို လက္ခံသူေတြ ျဖစ္ေပမဲ့ ၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းေပးသူ ဖန္ဆင္းရွင္၊ တန္ခိုးရွင္ကို လက္မခံဘဲ ကံၾကမၼာကသာ ၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းတယ္ လို႔ ယူဆတာေၾကာင့္ Something မွာ အက်ံဳး၀င္ပါတယ္။   

Predestination or Predeterminism ဆိုတာ လူ႕ေလာကမွာရွိတဲ့ လူေတြရဲ႕ အယုတ္၊ အလတ္၊ အျမတ္မတူကြဲျပား ျခားနားစြာ ခံစားစံစားေနရျခင္းေတြဟာ အျခားအေၾကာင္းေၾကာင့္မဟုတ္ဘဲ ေလာကကို အစိုးရတဲ့ ထာ၀ရဘုရားသခင္ရဲ႕ အလိုေတာ္အတိုင္း၊ အဆံုးအျဖတ္အတိုင္းသာ ျဖစ္တယ္လို႔ယူဆတဲ့ အယူ ၀ါဒပါ။ ဖန္ဆင္းရွင္ ထာ၀ရဘုရားက လူေတြကို သူ႕အလိုက်ျပ႒ာန္းတယ္လို႔ ယုံၾကည္ျခင္းပါပဲ။ Predestination ၀ါဒဟာ တစံုတေယာက္က စီမံျပ႒ာန္းတယ္ဆိုတဲ့ Someone မွာ ပါ၀င္ပါတယ္။ အေနာက္ ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ ဘာသာၾကီးသံုးခုျဖစ္တဲ့ ခရစ္ယာန္၊ အစၥလာမ္နဲ႔ ဂ်ဴးဘာသာ၀င္တို႔ဟာ ဘုရားသခင္အလိုေတာ္ အတိုင္းလို႔ယံုၾကည္ျပီး ဘုရားသခင္ဟာ လူသားမ်ားအပါအ၀င္ စၾကာ၀ဠာနဲ႔ စၾကာ၀ဠာထဲမွာရွိတဲ့ အရာ တိုင္းကို ဖန္တီးခဲ့တယ္လို႔ လက္ခံထားၾကပါတယ္။ 

Indeterminism ဆိုတာကေတာ့ လူ႔ေလာကမွာရွိတဲ့ လူေတြရဲ႕ ကြဲျပားျခားနားမႈေတြဟာ မည္သည့္အေၾကာင္းေၾကာင့္မွမဟုတ္ဘဲသူ႕အလိုလိုအေၾကာင္းမဲ့ ျဖစ္ခ်င္သလို ျဖစ္ေနျခင္းသာ ျဖစ္တယ္လို႔ ယူဆတဲ့အယူ၀ါဒပါ။လူသားဟာဒီကမၻာေလာကထဲကိုမည္သည့္ျပ႒ာန္းခ်က္မွမပါဘဲ ေရာက္ရွိလာျခင္းျဖစ္တယ္လို႔ ယူဆတာမ်ိဳးပါ။ 

ဆိုခဲ့တဲ့ၾကိဳတင္ျပ႒ာန္းခံ၀ါဒေတြဟာအမွန္တကယ္ကိုေလးေလးနက္နက္ေတြးခ်ိန္ခ်င့္စရာေတြပါ။ လူဟာေသေန႔ေစ့လို႔ေသတယ္ဆိုရင္ေသေန႔ကိုမေရာက္ခင္အခ်ိန္မွာလုပ္ခ်င္တဲ့အရာေတြကို လုပ္ေပမဲ့လည္း မေသႏိုင္ဘူးဆိုတဲ့သေဘာ သက္ေရာက္ေနပါတယ္။ စားခ်င္တာကိုစား၊ သြားခ်င္တဲ့ေနရာ ကိုသြား၊ အဆိပ္ပဲေသာက္မိ ေသာက္မိ၊ ေတာင္ထိပ္ေပၚကေနက်တာပဲျဖစ္ျဖစ္ မေသႏိုင္ဘူးလို႔ ယူဆရမဲ့ သေဘာမ်ိဳးပါ။ မလုပ္သင့္တဲ့အလုပ္ကို လုပ္မိလို႔ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ မစားသင့္တဲ့အစားအစာကို စားမိလို႔ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ရာသီဥတုနဲ႔ သင့္တင့္မွ်တေအာင္ မေနတတ္လို႔ပဲျဖစ္ျဖစ္ ေသေန႔မေရာက္ခင္ ေသတာမ်ိဳးေတြလည္း ရွိႏိုင္ ပါတယ္။ အတိတ္ကံရဲ႕ျပ႒ာန္းမႈအတိုင္း တိုးတက္မႈ၊ ေအာင္ျမင္မႈျဖစ္ရမယ္ဆိုရင္ ဘာမွမလုပ္ဘဲ တိုးတက္ ေအာင္ျမင္မႈကို ထိုင္ေစာင့္ေနရုံပဲဆိုတဲ့သေဘာမ်ိဳးလိုျဖစ္ေနတာပါ။ ဒီအခ်က္ေတြဟာ သဘာ၀က်က် စဥ္း စားေတြးေတာ သတိျပဳစရာေတြပါ။ 

အတိတ္ကံက ျပ႒ာန္းတဲ့အတိုင္း၊ ဒါမွမဟုတ္ ကံစီမံတဲ့အတိုင္း၊ ထာ၀ရဘုရားသခင္ရဲ႕ အလိုေတာ္ အတိုင္း၊ သူ႕အလိုလို အေၾကာင္းမဲ့ျဖစ္ခ်င္သလိုျဖစ္ေနျခင္းဆိုတဲ့ အယူအဆေတြကို လက္ခံရင္ Determinism (သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းခံ၀ါဒ)ပါပဲ။ အဲဒီအယူအဆနဲ႔ ၀ါဒေတြကို လက္ခံယံုၾကည္ရင္ လူဟာ လြပ္ လပ္စြာေရြးခ်ယ္ခြင့္ မရွိႏိုင္ပါဘူး။ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ အတိတ္ကံကို မပစ္ပယ္ေပမဲ့လည္း အဲဒီအတိတ္ကံကို အားကိုး တာမဟုတ္ပါဘူး။ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ အတိတ္ကံကို မပစ္ပယ္တဲ့အတြက္ေၾကာင့္ Determinism ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ အေနာက္တိုင္းသားေတြ လက္ခံယံုၾကည္တဲ့ Determinism မ်ိဳးေတာ့ မဟုတ္ဘူးလို႔ဆိုရမွာပါ။ တကယ္လို႔ Determinism ကို အစြန္းေရာက္လက္ခံတယ္ဆိုရင္ေတာ့ Freedom (လြပ္လပ္မႈ) မရွိႏိုင္ပါဘူး။  အဲဒီလို Freedom မရွိျခင္းနဲ႔ပတ္သက္ျပီး……

“လူဟာ ဘ၀ဇာတ္ဆရာအလိုက် ကျပေနရျခင္းလား ? 

ေစာင္းသမားတီးခတ္လိုက္တဲ့ ေစာင္းသံလို စည္းခ်က္ညီညီျဖစ္ေနျခင္းလား ?

ကဗ်ာတပုဒ္ထဲက ကာရန္အတိုင္းျဖစ္ေနျခင္းလား ?” 

ဆိုတဲ့ ေမးခြန္းေတြကို ေမးလာတတ္ၾကပါတယ္။ ဒီေမးခြန္းေတြရဲ႕ အေျဖေတြကေတာ့ “လူဟာ လြပ္လပ္စြာေရြးခ်ယ္ျပဳလုပ္ႏိုင္သလား”ဆိုတဲ့ မူလ ေမးခြန္းရဲ႕ အေျဖေတြပဲျဖစ္ပါလိမ့္မယ္။

တကယ္ေတာ့ Fatalism နဲ႔ ဂ်ိန္း၀ါဒီေတြရဲ႕ အယူအဆေတြဟာ ဗုဒၶလက္ထက္ကရွိခဲ့တဲ့ ပုေဗၺကတ ေဟတု၀ါဒပါပဲ။ ပုေဗၺကတေဟတု၀ါဒဆိုတာ “ပုဂၢိဳလ္သတၱ၀ါေတြဟာ ခ်မ္းသာမႈ၊ ဆင္းရဲမႈ၊ ခ်မ္းသာဆင္းရဲ မဟုတ္တဲ့ လ်စ္လ်ဴရႈမႈေတြကို ခံစားၾကရတယ္။ ဒါ့အျပင္ ေလာကမွာထင္ရွားရွိတဲ့ အယုတ္၊ အျမတ္၊ မိုက္မဲ မႈ၊ လိမၼာမႈ၊ ျပည့္စံုမႈ၊ အစိုးမရမႈစတဲ့အရာေတြကိုလည္း ခံစားစံစားေတြ႕ၾကံဳၾကရပါတယ္။ အဲဒီလိုေတြ႕ၾကံဳခံစားၾကရျခင္းဟာ အရင္ဘ၀ေတြက မိမိတို႔ျပဳခဲ့တဲ့ ကံအစြမ္းေၾကာင့္ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဖန္ဆင္းရွင္ တစံုတေယာက္ရဲ႕ ဖန္ဆင္းမႈေၾကာင့္မဟုတ္သလို လက္ရွိဘ၀မွာျပဳလုပ္တဲ့ လံု႔လပေယာဂေၾကာင့္ျဖစ္တာလည္းမဟုတ္၊အေၾကာင္းကင္းျပီးျဖစ္တာလည္းမဟုတ္ဘူး”ဆိုတဲ့အယူအဆပါ။ 

ဗုဒၶ၀ါဒက အတိတ္ကံအက်ိဳးဆက္ကို လံုး၀မပစ္ပယ္ေပမဲ့ လူတဦးရဲ႕ ေအာင္ျမင္ျခင္း၊ က်ရႈံးျခင္း၊ ခ်မ္းသာျခင္း၊ဆင္းရဲျခင္းစတာေတြဟာသူျပဳလုပ္ခဲ့တဲ့အတိတ္က ကံအက်ိဳးဆက္တခုတည္းေၾကာင့္သာျဖစ္ရတယ္ဆိုတဲ့ပုေဗၺကတေဟတု၀ါဒကုိ လက္မခံပါဘူး။

 ေအာင္ျမင္ျခင္း၊ က်ရႈံးျခင္း၊ ခ်မ္းသာျခင္း၊ ဆင္းရဲျဖင္းစတဲ့ အခုလက္ရွိဘ၀မွာျဖစ္ေနတာေတြဟာ အတိတ္ကံေၾကာင့္သာျဖစ္ရမယ္ဆိုရင္ သူ႔အသက္သတ္ျခင္း၊ သူ႔ဥစၥာခိုးျခင္းစတဲ့မေကာင္းမႈေတြ က်ဴးလြန္ေနၾကတာကိုလည္း အတိတ္ကံေၾကာင့္လို႔ ယူဆရ ေတာ့မလိုျဖစ္ေနတာပါ။ ဒါ့ေၾကာင့္ အခုမ်က္ေမွာက္ဘ၀မွာရွိေနတဲ့ လူတဦးရဲ႕ ဥာဏ္၊ ဆႏၵနဲ႔ ၀ီရိယတို႔ရဲ႕ အစြမ္းသတၱိေတြကို ပစ္ပယ္ရာေရာက္တဲ့ ပုေဗၺကတေဟတု၀ါဒကို ဗုဒၶ၀ါဒက လက္မခံျခင္းပဲျဖစ္ပါတယ္။  

Predestination or Predeterminism ဆိုတဲ့၀ါဒဟာ ဗုဒၶလက္ထက္ကရွိခဲ့တဲ့ ဣႆရနိမၼာန၀ါဒပါပဲ။“သတၱ၀ါေတြသုခ၊ဒုကၡနဲ႔ဥေပကၡာသေဘာေတြကိုခံစားေနၾကရတာေတြအားလံုးဟာေလာကကိုအစိုးရတဲ့တန္ခိုးရွင္ရဲ႕ ဖန္ဆင္းမႈေၾကာင့္သာျဖစ္တယ္”လို႔ယူဆတာ ဣႆရနိမၼာန၀ါဒပါ။ ဗုဒၶ၀ါဒက ထာ၀ရဘု ရားတည္ရွိျခင္းကို လက္မခံတဲ့ အနတၱ၀ါဒျဖစ္တာေၾကာင့္ ေအာင္ျမင္မႈ၊ က်ရႈံးမႈ၊ ခ်မ္းသာမႈ၊ ဆင္းရဲမႈေတြ အားလံုးဟာ ထာ၀ရဘုရားရဲ႕ဖန္ဆင္းမႈေၾကာင့္သာျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့ ဣႆရနိမၼာန၀ါဒကို လက္မခံပါဘူး။ အခုလက္ရွိဘ၀မွာ ၾကံဳေတြ႕ေနၾကတဲ့ သုခ၊ ဒုကၡေတြဟာ  ထာ၀ရဘုရားရဲ႕ဖန္ဆင္းမႈ၊ ထာ၀ရဘုရားရဲ႕ အလုိဆႏၵအတိုင္းစီမံျပ႒ာန္းတဲ့အတိုင္းျဖစ္ရတယ္ဆိုရင္သူ႕အသက္သတ္ျခင္း၊ လိမ္လည္ေျပာဆိုျခင္းစတာေတြဟာလည္းထာ၀ရဘုရားရဲ႕ဖန္ဆင္းမႈ၊ စီမံျပ႒ာန္းမႈေတြေၾကာင့္ပဲ ျဖစ္ေတာ့မွာပါ။

ဒီေနရာမွာ ဣႆရနိမၼာန၀ါဒီအခ်ိဳ႕နဲ႔ ပုေဗၺကတေဟတု၀ါဒီအခ်ိဳ႕တို႔ တူညီတဲ့အခ်က္တခုရွိပါတယ္။ လက္ရွိဘ၀မွာ အခ်ိဳ႕လူေကာင္းမ်ား ဒုကၡေရာက္ေနၾကျပီး အခ်ိဳ႕လူမိုက္မ်ားေကာင္းစားေနျခင္းဟာ ထာ၀ရ ဘုရားကိုယံုၾကည္တဲ့သူေတြအတြက္ ဦးေႏွာက္ေျခာက္ေစတဲ့ျပႆနာျဖစ္ပါတယ္။ ထာ၀ရ၀ါဒီေတြက အေျဖကိုရွာၾကံလို႔မရတဲ့အတြက္ေၾကာင့္ထာ၀ရဘုရားရဲ႕အလုိေတာ္အတိုင္းျဖစ္တယ္၊ ထာ၀ရဘုရားရဲ႕အလိုကိုၾကံစည္လို႔မရႏိုင္လို႔ဆိုၾကပါတယ္။ကမၼ၀ါဒီအစြဲရွိတဲ့ ပုေဗၺကတေဟတု၀ါဒီေတြကေတာ့ ကံစီမံတဲ့အတိုင္း ျဖစ္တယ္လို႔ ဆိုၾကပါတယ္။ ဒါဟာ မသိမျမင္ရတဲ့ ထာ၀ရဘုရားရဲ႕ေနရာမွာ လက္ေတြ႕စမ္းသပ္လို႔မရတဲ့ တရားတခုကို အစားထိုးျခင္းသာျဖစ္ျပီး ထာ၀ရဘုရားအယူနဲ႔ သေဘာအားျဖင့္ေတာ့ အတူတူပဲျဖစ္ပါတယ္။ 

တကယ္ေတာ့လူ႔ေလာကၾကီး ကေမာက္ကမျဖစ္ေနမႈဟာ ဗုဒၶ၀ါဒီေတြအတြက္ေတာ့ ျပႆနာတရပ္ မဟုတ္ပါဘူး။ ဗုဒၶ၀ါဒကေတာ့ လက္ရွိပစၥဳပၸန္မွာ ေအာင္ျမင္မႈ၊ က်ရႈံးမႈ၊ ဆင္းရမႈ၊ ခ်မ္းသာမႈစတာေတြဟာ အတိတ္ကံသက္သက္ေၾကာင့္လို႔မယူဆဘဲ လက္ရွိ ဆႏၵ၊ ဥာဏ္၊ ၀ီရိယ၊ ပတ္၀န္းက်င္အေျခအေနစတဲ့ အေၾကာင္းေတြကိုပါ ထည့္သြင္းရႈျမင္တဲ့ ကမၼသကတာသမၼာဒိ႒ိ၀ါဒပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပစၥဳပၸန္ဥာဏ္ အေျမာ္အျမင္နည္းလို႔ မေအာင္ျမင္တာကို အတိတ္ကံမေကာင္းလို႔ဆိုျပီး တထစ္ခ်မမွတ္ယူသင့္ပါဘူး။ 

Indeterminism ဆိုတာကေတာ့ ဗုဒၶလက္ထက္ကရွိခဲ့တဲ့ အေဟတုက၀ါဒပါပဲ။ “သတၱ၀ါေတြ သုခ၊ ဒုကၡ၊ ဥေပကၡာသေဘာေတြကို ခံစားေနရတာေတြဟာ မည္သည့္အေၾကာင္းေၾကာင့္မွမဟုတ္ဘဲ သူ႔အလိုလိုျဖစ္ေနျခင္းသာျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့”သေဘာတရားဟာ အေဟတုက၀ါဒပါ။ ဗုဒၶ၀ါဒအလိုအရ လူ႔ဘ၀ဆိုတာ ေပါက္လြတ္လြင့္စင္ျပီး သူ႔အလုိလိုရႏိုင္တ့ဲဘ၀မ်ိဳးမဟုတ္ပါဘူး။ လူ႔ဘ၀ရဖို႔ ခဲယဥ္းလွပါတယ္။ လူ႔ဘ၀ကို အေၾကာင္းမဲ့ မရႏိုင္ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ သုခ၊ ဒုကၡ၊ ဥေပကၡာသေဘာေတြ ခံစားေနရတာေတြအားလံုးဟာဘာအေၾကာင္းအေထာက္အပံ့မွမရွိဘဲ သူ႔လိုလိုျဖစ္ေနျခင္းသာျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့ အေဟတုက၀ါဒကို ဗုဒၶ၀ါဒက လက္မခံပါဘူး။ 

 ေလာကမွာရွိေနၾကတဲ့ ေအာင္ျမင္မႈ၊ က်ရႈံးမႈ၊ ဆင္းရဲ၊ ခ်မ္းသာေတြဟာ ဘာအေၾကာင္းအေထာက္ အပံ့မွမရွိဘဲ သူ႔လိုလိုသာျဖစ္ေနတယ္ဆိုရင္ သူ႔အသက္သတ္ျခင္း၊ သူ႔ဥစၥာခိုးျခင္းစတဲ့ မေကာင္းတဲ့ဒုစရိုက္မႈ ေတြအားလံုးဟာလည္း အေၾကာင္းတရားမရွိဘဲ သူ႔လိုလိုျဖစ္ေနျခင္းသာျဖစ္တယ္လို႔ ယူဆရေတာ့မလိုပါ။  

“ေရွးကျပဳခဲ့တဲ့အေၾကာင္းတရားသက္သက္ကိုသာလက္ကိုင္ထားၾကသူေတြ၊ ေလာကကိုအစိုးရတဲ့ ဖန္ဆင္းရွင္ကိုသာယံုၾကည္ၾကသူေတြနဲ႔အေၾကာင္းတရားမရွိ၊သူ႔လိုလိုျဖစ္ေနျခင္းဆိုတဲ့အယူအဆေတြကို အျမတ္တႏိုးယံုၾကည္စြဲလမ္းၾကသူေတြအတြက္အေၾကာင္းအက်ိဳးအေကာင္းအဆိုးနဲ႔ အမွားအမွန္ကိုေ၀ဖန္ပိုင္းျခားတဲ့ဥာဏ္၊အလုိဆႏၵနဲ႔အားထုတ္ျခင္း၀ီရိယေတြမျဖစ္ႏိုင္ေတာ့ဘူး”လို႔ ျမတ္ဗုဒၶမိန္႔ေတာ္ မူခဲ့တဲ့စကားကို ေထာက္ဆျပီး ဆိုခဲ့တဲ့၀ါဒသံုးခုကို ဗုဒၶ၀ါဒက လက္မခံျခင္းပဲျဖစ္ပါတယ္။ 

ဆိုခဲ့တဲ့၀ါဒသံုးခုကို လက္မခံတာေၾကာင့္ အဲဒီ၀ါဒသံုးခုမွာအက်ံဳး၀င္ျပီး အေနာက္တိုင္းသားအခ်ိဳ႕ လက္ခံယံုၾကည္တဲ့ Determinism (ျပ႒ာန္းခံ၀ါဒ)ကိုလည္း ဗုဒၶ၀ါဒက လက္မခံေၾကာင္း မွတ္ယူရမွာပါ။ ဒါဆို ရင္ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ ဘာ၀ါဒလဲလို႔ ေမးစရာရွိလာပါတယ္။ 

အတိုခ်ဳပ္ေျဖရမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ ကမၼ၀ါဒလို႔ ေျဖရမွာပါ။ ဗုဒၶ၀ါဒအလိုအရ လူ႔ဘံုမွာ ပဋိသေႏၶအခါအယုတ္၊အလတ္၊အျမတ္ျဖစ္ၾကရျခင္းဟာေရွးအတိတ္ကံေၾကာင့္ပဲျဖစ္ပါတယ္။ေရွးကံအားေကာင္းရင္ အားေကာင္းတဲ့အေလ်ာက္ မင္းမ်ိဳး၊ သူေ႒းမ်ိဳးေတြမွာျဖစ္ၾကရျပီးေရွးကံအားနည္းရင္ အားနည္းတဲ့အေလ်ာက္ ဆင္းရဲတဲ့အမ်ိဳးေတြမွာ ျဖစ္ၾကရပါတယ္။ ပဋိသေႏၶ အခါ အယုတ္၊ အလတ္၊ အျမတ္ျဖစ္ဖို႔အတြက္ေတာ့ ဥာဏ္၊ ၀ီရိယနဲ႔မဆိုင္ပါဘူး။ ေရွးကံအေလ်ာက္ျဖစ္ရျပီး ေနာက္ ျဖစ္ျပီးတဲ့အမ်ိဳး၊ အဆင့္အတန္းအားေလ်ာ္စြာရျပီးတဲ့စီးစိမ္ခ်မ္းသာကိုေစာင့္ေရွာက္မႈ၊တိုးပြားေစမႈ၊မရေသးတဲ့စီးပြားဥစၥာကိုရေအာင္ၾကိဳးစားမႈ၊ အသက္ရွည္ဖို႔၊က်န္းမာဖို႔လုပ္ေဆာင္ရတဲ့အမႈကိစၥေတြမွာေတာ့ဥာဏ္နဲ႔ ၀ီရိယတို႔ကသာ ပဓာနျဖစ္ပါတယ္။ 

လူေတြရဲ႕ အသက္တမ္းတိုတာ၊ ရွည္တာ၊ ဆုတ္ယုတ္တာေတြကေတာ့ ေရွးကံေဟာင္းက ပဓာန မဟုတ္ပါဘူး။ အဇၩတၱၾသဇာ၊ ဗဟိဒၶၾသဇာဆိုတဲ့ဓာတ္ဆီနဲ႔ အဇၩတၱဓာတ္မီး၊ ဗဟိဒၶဓာတ္မီးတို႔ကသာ ပဓာနျဖစ္ပါတယ္။ဒါေၾကာင့္မို႔“လူသည္ကံစီမံတဲ့အတိုင္း ျဖစ္ေနျခင္းျဖစ္သည္”ဆိုတဲ့အဆိုဟာ ေယဘုယ်အား ျဖင့္ မမွန္ကန္ပါဘူး။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုရင္ အတိတ္ကံဟာ ပဋိသေႏၶအခါ အယုတ္၊ အလတ္၊ အျမတ္တို႔ိကိုပဲျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ ပစၥဳပၸန္ဘ၀ ခ်မ္းသာမႈ၊ ဆင္းရဲမႈ၊ အသက္ရွည္မႈ၊ အနာေရာဂါကင္းမႈတို႔ဟာ ဥာဏ္နဲ႔ ၀ီရိယတို႔ကသာ ပဓာနျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ “ကံစီမံတဲ့အတိုင္းျဖစ္ေနသည္”လို႔ေျပာရင္ အတိတ္ကံေရာ ပစၥဳပၸန္ကံကိုပါ ထည့္သြင္းစဥ္းစားရမွာပါ။ တကယ္ေတာ့ အတိတ္ကံဆိုတာ သိျမင္စမ္းသပ္လို႔ရတဲ့တရား မဟုတ္တာေၾကာင့္ အတိတ္ကံကိုပဲစဥ္းစားေနရင္ ၾကီးပြားတိုးတက္မႈမရွိဘဲ ျဖစ္ေနမွာပါ။ 

ဆိုခဲ့တဲ့အတိုင္း ပုေဗၺကတေဟတု၀ါဒီေတြရဲ႕အယူအဆကို ပစ္ပယ္ေပမဲ့ အတိတ္ဘ၀က ကံအက်ိဳး ဆက္ေတြရဲ႕ေထာက္ပံ့မႈကို ဗုဒၶ၀ါဒက မျငင္းပယ္ပါဘူး။ ဗုဒၶ၀ါဒအလိုအရ အတိတ္ဘ၀ေတြက ၾကီးေလးတဲ့ မေကာင္းမႈဒုစရိုက္ကံေတြဟာ လူတဦးရဲ႕ ပစၥဳပၸန္ေအာင္ျမင္မႈ၊ တိုးတက္မႈေတြကို ဟန္႔တားတတ္ပါတယ္။ အဲဒီလိုပဲ အတိတ္က စြမ္းအားေကာင္းတဲ့ ေကာင္းမႈကံေတြကလည္း ပစၥဳပၸန္ေအာင္ျမင္မႈ၊ တိုးတက္မႈေတြကို အက်ိဳးျပဳႏိုင္ပါတယ္။  ဗုဒၶ၀ါဒက အတိတ္ကံအက်ိဳးဆက္ကို လက္ခံေပမဲ့လည္း ပစၥဳပၸန္ေအာင္ျမင္မႈ၊ ဆံုးရႈံးမႈ မွန္သမွ်ေတြကို အတိတ္ကံေၾကာင့္ခ်ည္းျဖစ္ရတာလို႔ေတာ့ မယူဆပါဘူး။ ဒါ့အျပင္ အတိတ္ကံအေထာက္ အပံ့မရွိဘဲ ပစၥဳပၸန္ဆႏၵ၊ ဥာဏ္၊ ၀ီရိယတို႔ေၾကာင့္ခ်ည္း ေအာင္ျမင္ထေျမာက္တာလို႔မယူဆဘဲ ေကာင္းေသာ ကံေတြရဲ႕ေထာက္ပံ့မႈလည္းပါတယ္လို႔ ရႈျမင္ပါတယ္။ 

အတိတ္ကံေတြက  ေကာင္းတာကိုေထာက္ပံ့တာပဲျဖစ္ျဖစ္ မေကာင္းတာကို ေထာက္ပံ့တာပဲျဖစ္ျဖစ္ လူတဦးဟာ ပစၥဳပၸန္ဘ၀မွာ မိမိရဲ႕ ဆႏၵ၊ ဥာဏ္၊ ၀ီရိယေတြကိုသာ အားကိုးျပဳျပီး လုပ္သင့္လုပ္ထိုက္တဲ့ အရာေတြကိုလုပ္ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ေက်ာ္လြန္ခဲ့ျပီးျဖစ္တဲ့အတိတ္ကံ၊အတိတ္အက်ိဳးဆက္ေတြကို ေစာင့္ေမွ်ာ္ေနဖို႔မလိုသလို အားကိုးေနဖို႔လည္း မလိုပါဘူး။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုရင္ မိမိနဲ႔ အသက္ဆိုင္ဆံုး အရာမွာ လက္ရွိပစၥဳပၸန္အေျခအေနပဲျဖစ္ျပီး မိမိရဲ႕ပစၥဳပၸန္မွာ ေကာင္းတဲ့ကံေတြကိုဖန္တီးဖို႔ အေသအခ်ာ ပိုင္ဆိုင္အားကိုးႏိုင္တဲ့အရာကလည္း မိမိရဲ႕ဆႏၵ၊ ဥာဏ္နဲ႔ ၀ီရိယေတြပဲ ျဖစ္တာေၾကာင့္ပါ။ ဗုဒၶ၀ါဒအလိုအရ လူဟာ အတိတ္ကံအေလ်ာက္ ျပ႒ာန္းခံရတာမွန္ေပမဲ့လည္း ပစၥဳပၸန္ ဆႏၵ၊ ဥာဏ္နဲ႔ ၀ီရိယေတြကသာ အဓိကျဖစ္တာေၾကာင့္ အဲဒီဆႏၵ၊ ဥာဏ္၊ ၀ီရိယအလုိက္ လြပ္လပ္မႈရွိတယ္လို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ 

 ဗုဒၶ၀ါဒဟာ အတိတ္ကံကိုလက္ခံေပမဲ့လည္း အဲဒီအတိတ္ကံကို အားမကိုး၊ ေစာင့္လည္း မေစာင့္ ေမွ်ာ္ဘဲ ပစၥဳပၸန္ ဆႏၵ၊ ဥာဏ္နဲ႔ ၀ီရိယေတြကိုသာ အားကိုးတာပါ။ ဒါေၾကာင့္ လူဟာ မိမိရဲ႕ ကံ၊ ဆႏၵ၊ ဥာဏ္နဲ႔ ၀ီရိယေတြအေလ်ာက္ မိမိကိုယ္ကို မိမိကသာျပ႒ာန္းပါတယ္။ တနည္းအားျဖင့္ေျပာရရင္ တစံုတခုေသာ အတိုင္းအတာအထိ Freedom (လြပ္လပ္မႈ)ရွိတယ္လို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔ လူဟာ ဘ၀ဇာတ္ဆရာ အလိုက် ကျပေနရျခင္းလည္းမဟုတ္၊ ေစာင္းသမားတီးခတ္လိုက္တဲ့ေစာင္းသံလို စည္းခ်က္ညီညီ ျဖစ္ေန ျခင္းလည္းမဟုတ္၊ ကဗ်ာတပုဒ္ထဲက ကာရံအတိုင္းျဖစ္ေနျခင္းလည္း မဟုတ္ပါဘူး။ ကိုယ့္ရဲ႕ ကံ၊ ဆႏၵ၊ ဥာဏ္နဲ႔ ၀ီရိယအေလ်ာက္ လြပ္လပ္စြာေရြးခ်ယ္ခြင့္ရွိပါေၾကာင္း…..။  
လင္း၀ံသ 
၆၊ ၂၇၊ ၂၀၁၂